Dolina Roztoki i Pięciu Stawów Polskich

Jest to środkowa z 3 głównych dolin polskiej części Tatr Wysokich, a pod względem ukształtowania i krajobrazu — jedna z najciekawszych i najoryginalniejszych w całych Tatrach. Obramowana z boków ramionami Miedzianego i Orlej Grani, swą szerszą pd.-zach. częścią sięga pod główny grzbiet Tatr — w jego najniższym odcinku pomiędzy Szpiglasowym Wierchem (2172 m) a Swinicą (2300 m). Ma ona 7,5 km długości i dzieli się na 2 wyraźnie rozgraniczone piętra: głębokie lesiste koryto Doi. Roztoki (6,5 km2), „zawieszone0 ponad walną Doi. Bialki, oraz wydźwigniętą wysoko ponad górną granicę lasów posępną nieckę Doi. Pięciu Stawów (7,3 km2), zasłaną piargami i polami złomów, na dużych połaciach porosłą kosówką i jałową psią trawką. Obydwa piętra rozdziela skalisty próg 70-100 m wysokości, w połowie szerokości przecięty wstęgą największego wodospadu całych Tatr — Siklawy (d. 90d). Podobnie jak pozostałe doliny Tatr Wysokich, tak i ta wymodelowana została przez lodowce, które pozostawiły liczne i niezwykle świeże ślady swej pracy: podcięte progami kotły, wygładzone powierzchnie skalne (nad Wielkim Stawem), wały moren środkowych i bocznych, typowy żłób glacjalny Doi. Roztoki itp. W osobliwym ukształtowaniu Doi. Pięciu Stawów dopatrują się geografowie (M. Klimaszewski 1959) części dawnej plioceńskiej pradoliny — słabo tylko „odmłodzonej” przez lodowce. Główną ozdobą Doi. Pięciu Stawów — odzwierciedloną nawet w nazwie — są jej wspaniale jeziora. Tworzą one największe w całych Tatrach skupienie wód stojących o łącznym obszarze 61 ha, co wynosi bez mała 10% ogólnej powierzchni doliny. Wielki Staw jest najgłębszym (79 m) z jezior tatrzańskich, a zarazem jednym z 2 największych (34,4 ha), Zadni Staw zaś cieszy się sławą najwyżej usytuowanego z wszystkich jezior polskich (1890 m). Jeśli chodzi o osobliwości Doi. Roztoki, są nimi — oprócz wodospadów — przede wszystkim urwiskowe lasy limbowo-świerkowe na stokach, wskutek niedostępności terenu ocalałe w dużej części w pierwotnym stanie. Mają w nich główną w Tatrach Polskich ostoję niedźwiedzie, które w Czubie i Wołoszynie przesypiają zimę, a po przebudzeniu się wędrują przez całą długość doliny na pd. stronę gór. W maju 1952 r., w trakcie takiej wędrówki, zapadł się pomiędzy kry Wielkiego Stawu rosły niedźwiedź i utonął. Dolina należała do zespołu hal nadanych w r. 1637 sołtysowi W. Nowobilskiemu. Bezcenną pamiątką jej pasterskiej przeszłości jest zachowany nad Wielkim Stawem szałas kamienny, najstarszy i najbardziej prymitywny w Tatrach. O turystach mamy wieści z początku XIX w. (S. Staszic), chociaż już P. G. Rzączyński w r. 1721 daje całkiem poprawny opis topografii doliny. Standardowa trasa wycieczek wiodła ze Starej Roztoki do Siklawy i obok Wielkiego Stawu na Świstówkę. Zawrat „odkryto” w połowie XIX stulecia, schroniska wzniosło TT w r. 1876 w Starej Roztoce i nad Małym Stawem (szczegóły d. 90a i 90e). Stawy pomierzył w r. 1880 E. Dziewulski. W 1. 1902-06 powstała słynna Orla Perć, późno bo dopiero w latach międzywojennych rozpropagowano narciarskie walory doliny, zwłaszcza w okresie wiosennych firnów (marzec kwiecień). W 1. 1929-31 prowadziła w Doi.