Dolina Bystrej

Wielka i piękna dolina walna, usytuowana dokładnie w połowie długości pn. stoków Tatr — mniej więcej na wprost Zakopanego. Od wylotu (940 m) po wierzchołek Kopy Kondrackiej (2005 m — najwyższy punkt w otoczeniu) liczy 6,5 km długości i 16,5 km2 powierzchni. Ku górze rozwija się w regularny wachlarz 7 dolin bocznych, z których 5 opiera się źródliskami o tatrzański grzbiet główny. Największymi są — identyczne pod względem obszaru (po 2,8 km) — doliny Goryczkowa i Kasprowa. Ta druga jest z wszystkich najpiękniejsza i bardziej przypomina zakątek Tatr Wysokich, niż łagodny pejzaż Tatr Zachodnich. Chociaż znaczną część obszaru Doi. Bystrej zajmują skały krystaliczne, w rzeczywistości leży ona na obszarze skał osadowych, wypełniających tu największą z depresji trzonu krystalicznego — tzw. depresję Goryczkowej, przecinającą w poprzek pasmo Tatr i narzucającą m. in. kierunek słowackiej Dol. Cichej. Skały krystaliczne, występujące tu w pełnej gamie typów, tworzą „wyspę” tektoniczną, obejmującą grzbiet główny i sięgającą aż na pd. stoki Giewontu. W ich zasięgu rozwinęły się kiedyś lodowce, pozostawiając piękne kotły i jeszcze piękniejsze moreny, ciągnące się aż po Kuźnice. W partiach wapiennych na szeroką skalę rozwinął się kras, głównie w postaci jaskiń i skomplikowanego systemu wód podziemnych. Jeśli chodzi o przyrodę żywą, najwspanialsze jej ostoje stanowią doliny Sucha Kasprowa i Sucha Kondracka — obie posiadające połacie naturalnego lasu górnoreglowego, pierwsza z największymi w polskich Tatrach Zachodnich drzewostanami limbowymi, druga ze skupiskami jarzębin. Otwarta ku ludzkim siedzibom, od dawien dawna była Doi. Bystrej użytkowana gospodarczo. O istnieniu w niej polan i pastwisk mówią dokumenty z 1 poi. XVII w. W różnych okresach prowadzono prace górnicze. Jaskinie penetrowali poszukiwacze skarbów — w Kasprowej Niżniej w początku w. XIX znaleźli górale „wielki miot ważący 20 funtów, którym czarowniki rąbali złoto”. W XVIII w. kilometr powyżej wylotu doliny powstało znaczne osiedle przemysłowe, Kuźnice. Istnienie tego ośrodka sprawiło, że Doi. Bystrej jako jedna z pierwszych w Tatrach Polskich przyciągnęła turystów. W 1 poi. XIX w. zwiedzali oni wywierzysko Bystrej, Nosal, kopalnie i wierzchołek Kopy Magury, Jaskinię Magurską. Po tych szlakach w 1. 1832-40 wędrowali m. in. S. Goszczyński i W. Pol. Później do programu wycieczek weszły Czerwone Wierchy i „karkołomny” Giewont. Na przełomie stuleci stała się Doi. Bystrej kolebką polskiego narciarstwa górskiego. Na Kalatówkach odbywały się pierwsze skoki i pierwsze zawody, Kasprowy Wierch stał się „narciarską górą” na wiele lat wcześniej, nim udostępniono go kolejką linową. Staraniem narciarzy powstały pierwsze schroniska — na Hali Kondratowej w r. 1910, na Kalatówkach w 1913. Z narciarstwem też wiązały się wielkie przemiany, jakie przyniosły lata 1935-38 w postaci kolejki na Kasprowy, gościńca na Kalatówki i hotelu górskiego na tej polanie, nie mówiąc już o sieci nartostrad i nowych ścieżek dla pieszych. Inwestycje te sprawiły, że Do.l. Bystrej stała się terenem ruchu masowego — w zimie i w lecie. Latem trwa „wędrówka ludów” kolejką na Kasprowy Wierch oraz żywy ruch wycieczkowy na kilku szlakach znakowanych, głównie w kierunku Giewontu i Hali Gąsienicowej. W zimie narciarze zaludniają przede wszystkim Doi. Goryczkową (gdzie ostatnio przybył wyciąg krzesełkowy), Kalatówki, a także Dol. Kondratową, która ma znakomite tereny do uprawiania narciarstwa turystycznego i zjazdowego. Bazy wypadowe stanowią schronisko na Hali Kondratowej i hotel na Kalatówkach, przede wszystkim jednak samo Zakopane i Kuźnice.