Dookoła Tatr Spiskich

Polską stronę Tatr obsługuje jeden ośrodek miejski, a właściwie jedna miejscowość: Zakopane. Słowackie Tatry Wysokie mają takich ośrodków kilkanaście. Rozłożyły się one ciasnym wieńcem u ich podnóży, na przeciętnej wysokości 935 m (od 760 m w Tatrzańskich Kotlinach po 1356 m w Jeziorze Szczyrbskim). Najstarsza wiekiem jest wieś Ździar (w. XVII), z w. XVIII pochodzą Jaworzyna i Smokowiec, w 1 poł. w. XIX założono Podspady. Wszystkie pozostałe miejscowości wiążą swe powstanie z okresem rozwoju turystyki i ruchu letniskowego — od ostatniej ćwierci minionego stulecia poczynając. Charakter wiosek mają tylko Ździar i Jaworzyna. Reszta to typowe osiedla wczasowe i uzdrowiskowe — tonące w zieleni, pocięte spacerowymi alejkami, zabudowane na sposób szwajcarsko-tyrolski, zgodnie z upodobaniami węgierskiego i spiskiego mieszczaństwa, które je tworzyło. Wiele z nich łączy funkcje rekreacyjne z uzdrowiskowymi, zgodnie jednak z rządowym planem z r. 1959 istnieje tendencja do rozdzielania obu tych specjalności i koncentrowania sanatoriów (głównie przeciwgruźliczych) w kilku wydzielonych ośrodkach. Pod względem ogólnego znaczenia wybijają się Łomnica Tatrzańska, Szczyrbskie Jezioro i Smokowiec. Ten ostatni można uważać za główny ośrodek całego regionu, jest bowiem węzłem komunikacyjnym, ośrodkiem administracji oraz centrum dyspozycyjnym w zakresie turystyki (siedziba HS TANAP, biura turystyczne). Z pozostałych osad dla turysty większe znaczenie mają te, które posiadają bazę kwaterunkową (Matlary, Kotliny, Ździar), bądź też stanowią węzły szlaków wycieczkowych (Jaworzyna, Kotliny, Tatrzańska Polanka, Wyżnie Hagi). Cały ten pierścień miejscowości wiąże wygodna i piękna krajobrazowo szosa zw. Drogą Wolności (cesta Slobody — d. 100) — trasa o typowo turystycznym pochodzeniu i charakterze. Na pd. obrzeżu gór wspomaga ją linia kolejki elektrycznej—popularnej „elektrićki” (d. 101). Historia obu tych arterii jest dość ciekawa. Od dawien dawna istniał jedynie gościniec Jurgów — Podspady — Kotliny. Łączyła go dobra droga z Jaworzyną Spiską (huty), skąd kiepska dróżka lokalna prowadziła na Łysą Polanę. Z Kotlin szły dukty poniżej Smokowca (tzw. Zbójnicki Chodnik), w polskich opisach wspominane ok. 1850 r. jako nieprzejezdne z powodu biot. Sytuacja uległa zmianie z chwilą utworzenia Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego (MKE). W r. 1877 przeprowadziło ono lasami dróżkę konną ze Smokowca przez Wyżnie Hagi do Szczyrbskiego Jeziora, a w r. 1879 — drugą, biegnącą niżej. W 1. 1883-84 poszerzyło Zbójnicki Chodnik, dodając do niego nowe warianty. Już jednak w 1.1886-89 zbudowano — od Szczyrbskiego Jeziora poczynając — solidny gościniec, który w r. 1893 osiągnął Tatrzańskie Kotliny, dołączając do istniejącej starej drogi publicznej. Na odcinku Szczyrbskie Jezioro— Smokowiec nowa trasa nazwana została „Drogą Klotyldy”, zaś między Smokowcem a Kotlinami — „Drogą Marii Teresy” (r. 1890). Trasę unowocześniono w 1. 1913-15, a z gruntu przebudowano — wprowadzając nazwę „Drogi Wolności” — w 1. 1923-32 (po Matlary) i 1934-38 (po Ździar). Ostatniej modernizacji pd. odcinka Drogi Wolności dokonano w 1. 1966-69. Równolegle rozwijała się sieć kolejowa. Od ukończonej w 1. 1871 i 1872 linii koszycko-bogumińskiej przeprowadzono w r. 1895 bocznicę do Łomnicy Tatrzańskiej, zaś w 1896 — kolejkę zębatą do Szczyrbskiego Jeziora. Już w r. 1899 zaczęto czynić przygotowania do budowy elektrycznej kolejki obwodowej. W 1. 1907-08 powstał odcinek Poprad—Stary Smokowiec, następnie zaś oba odcinki podgórskie: do Łomnicy Tatrzańskiej (1911) i do Szczyrbskiego Jeziora (1912). I ta inwestycja przeszła w ostatnim czasie gruntowną modernizację.