Zakopane — Bukowina — Morskie Oko

Najpiękniejsza trasa samochodowa Polski, niezwykle urozmaicona i wspaniała widokowo. Zbudowana lub udoskonalona w latach 1956-62, zimą odśnieżana. Dobra komunikacja PKS. 33,5 km, suma wzniesień 750 m (w odwrotnym kierunku 200 m). Odcinki niebezpieczne: kryte wiraże, na drogę wychodzi zwierzyna leśna. Samochody i autobusy dojeżdżają tylko do Włosienicy, skąd 1,6 km pieszo. Nr drogi K-28 i K-29. Z centrum Zakopanego wyjazd d. 12. 7 km Poronin (740 m). Opodal Muzeum Lenina rozgałęzienie: wprost biegnie d. lc, szosa do Morskiego Oka skręca w prawo i wchodzi w doi. Porońca. Potok ten ma źródła w dolinach Gąsienicowej i Pańszczycy, a jego nazwę zawiera już dokument z r. 1254. Z lewej wyniosły grzbiet Galicowej i Koślowej Grapy (982 m, d. 14). Na pd. panorama Tatr. Przy szosie osiedla góralskie z zabytkami budownictwa regionalnego. 10 km Kośne Hamry (780 m). Po pd. stronie pracował tu założony w r. 1818 zakład kuźniczy, specjalizujący się w wyrobie sierpów i kos (stąd nazwa przysiółka, hamry — po niemiecku „kuźnice”). Szosa wiedzie przez przysiółki Mur i Stasikówkę, a potem wspina się na grzbiet Pasma Gubałowskiego. Na stoku dom wypoczynkowy „Harnaś” (1963-68) o nowoczesnej architekturze, zaczątek planowanego wielkiego ośrodka wczasowo-rekreacyjnego. Kubatura 14300 m3, autorzy projektu: L. Filar, P. Gawor i J. Pilitowski. Z grzbietu wspaniała panorama Tatr. 14,5 km Bukowina Tatrzańska (980-1000 m). Ludna wieś na 65b wierzchowinie i stokach Pasma Gubałowskiego. Doskonałe letnisko i zimowisko. Domy FWP i instytucji, pensjonaty (m. in. „Orbis”). Ok. 1000 kwater prywatnych — informacje w Domu Ludowym teł. 21. Słońce, polany, lasy, w zimie dobre warunki śniegowe (skocznia narciarska przebudowana w r. 1965, wyciąg). Centrum Regionalizmu góralskiego — Dom Ludowy, zespoły artystyczne, tradycyjne wyścigi „kumoterek”. Od r. 1967 jesienne konkursy gawędziarzy i muzyków ludowych „Sabałowe bajania”. Wieś założył ok. 1620 r. K. Bukowiński, w r. 1636 miała już 19 zarębków. Do ok. 1865 r. była punktem etapowym na drodze do Morskiego Oka — miała stałych przewodników i karczmę z pokojami dla turystów, zbudowaną przez E. Homolacza. Często nocowano też w leśniczówce, jak arcy- książę Franciszek Karol w r. 1823 czy S. Goszczyński w 1832. Kościółek zbudował własnoręcznie i wyposażył w swe rzeźby miejscowy góral, J. Kramarz (1887-1900). Ruch letniskowy zaczął się ok. 1900 r. — wypoczywali tu m. in. A. Strug, J. Marchlewski, działaczka SDKPiL, H. Bobińska. Do rozwoju wsi jako letniska poważnie przyczyniło się założone w Warszawie w r. 1926 Tow. Przyjaciół Bukowiny. Z Klina (Wierch Bukowiny) zbiega droga na pn. wsch. do centrum wsi (2 km) i dalej do Czarnej Góry (4,5 km) i Jurgowa (7 km). Dwie ostatnie wioski leżą na Spiszu Zamagurskim. Jurgów jest ośrodkiem *folkloru spiskiego — drewniana karczma, kościół z 1670 r., w którym modlili się tatrzańscy poszukiwacze skarbów. Do r. 1894 do tutejszej gminy należały m. in. doliny Jaworowa i Białej Wody, gdzie górale jurgowscy paśli swe owce i krowy. Szosa do Morskiego Oka biegnie dalej na pd. wsch., lesistym 65c działem wodnym między Białką a Białym Dunajcem. Za tzw. Karpendnami (nazwa notowana od r. 1628) leży po lewej Niebieska Dolina (legendy o skarbach). Na prawo wyciąg narciarski. Na pd. obszary ogołocone z lasu przez huragan w maju 1968 r. 18 km Głodówka. Malownicza polana na pd. stoku Cyrhli nad Białką (1158 m)7″s5ynąca z najpiękniejszej w ogóle ***panoramy Tatr Wysokich i Zachodnich. „Widok stąd na cały łańcuch Tatrów jest przecudowny (…), dlatego też podróżni zawsze się na Głodówce zatrzymują” — mówi M. J. Zaleska w r. 1882. Nazwę polany notują dokumenty od r. 1676, wywodzi się ona od nazwiska Głód. W r. 1934 powstał tu staraniem K. Stryjeńskiego drewniany dom pracy twórczej absolwentów ASP, w r. 1935 sprzedany ZHP, który urządził w nim schronisko. Gdy zniszczył go pożar, wzniesiono w 1. 1938-39 obecny budynek, proj. J. Żukowskiego. Mieści on harcerski ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy. W najbliższych latach ma powstać na Głodówce duże centrum hotelowe związane z planowanym ciągiem inwestycji sięgającym po Morskie Oko. W okolicy łatwe tereny narciarskie. Z Głodówki na pd. lasami wzdłuż Doi. Białki, którą biegnie granica z CSRS. Stylową bramą wita turystów Tatrzański Park Narodowy. 20 km Wierch Poroniec (ok. 1105 m). Lesisty grzbiet ponad 65d polaną Poroniec. Od zach. dochodzi tu d. 66. W okolicy utrzymuje się ciekawa fauna: głuszce, bocian czarny, jelenie, czasem pojawi się wilk lub niedźwiedź. We wrześniu 1895 r. w polowaniu na niedźwiedzia uczestniczy! tu H. Sienkiewicz; postrzelony przez niego niedźwiedź uszedł w Hurkotne. W okolicy tej zalegają najstarsze tatrzańskie utwory morenowe — wiązane z pierwszym zlodowaceniem. Szosa zwraca się na pd. (w prawo odchodzi d. 87) i przez las Hurkotne zniża się serpentynami w największą dolinę całych Tatr — Doi. Białki. Z lewej płynie graniczna rzeczka Białka, towarzyszą jej zarośla olszy szarej, a w nich całe łany pachnących lepiężników. Ku pd. piękne widoki na szczyty Wysokiej i Rysów, na prawo od Czerwonej Skałki — Mięguszowieckie. Jest to największy z tatrzańskich systemów dolinnych, liczący 65 km2 powierzchni rzutowanej, z czego około połowa należy do Polski. Dolina rozwinęła się na linii tzw. depresji Szerokiej Jaworzyńskiej, a jej układ cechuje wybitna niesymetryczność: aż 72% powierzchni przypada na skrzydło lewe. Obszar doliny wypełniał kiedyś największy w Tatrach lodowiec (14,2 km długości, 300 m grubości i 58 km2 powierzchni). Na piętrach bocznych dolin leży 15 większych jezior o łącznym areale 1,4 km2. System Doi. Bialki obfituje w zakątki o nieporównanej wspaniałości i bogactwie zachowanej w naturalnym stanie przyrody górskiej. 22,8 km Łysa Polana (970-1020 m) — rozległa łąka górska w rejonie końcowych moren ostatniego lodowca Bialki. Budynki pasterskie, leśniczówka. W 1. 1922-66 czynne tu było prywatne schronisko Barcików. 23,4 km Łysa Polana (971 m). Przejście graniczne na obszar CSRS (d. 100) — czynne całą dobę (dla tzw. małego ruchu w godz. 6-20). Parking, stacja benzynowa, urząd celny, sklep z żywnością. W odległości 150 m restauracja „Tatry“. Stylowe i b. funkcjonalnie rozwiązane *budynki urzędu celnego w architekturze trafnie nawiązują do stylu zakopiańskiego (1959-61, proj. Z. Gołąbek). W XIX w. czynny tu był tartak. Od zach. góruje nad osiedlem Łysa Skałka z bardzo ciekawą szatą leśną (1119 m — opis w słowniczku). Widoki w głąb Doi. Białki. 25 km Palenica Białczańska (980-990 m). Obszerny parking. W rejonie polany znajdują się trwałe ostoje i zimowiska jeleni; w marcu 1967 r. autokar najechał tu na szosie pięknego niedźwiedzia. W r. 1972 przejściowo przystanek PKS. W kierunku zach. odchodzi d. 89 na Rusinową Polanę. Trasa przecina Potok Waksmundzki i wznosi się podnóżami Wołoszyna, wykorzystując wały moren bocznych z ostatniego zlodowacenia. Przez drzewa piękne widoki na Doi. Białej Wody i Gierlach (panorama d. 85d). Wyżej w prawo odchodzi d. 85d. Szosa mija dom dróżnika wystawiony w r. 1899 i przechodzi w poprzek progu „wiszącej” Doi. Roztoki. 28 km Wodogrzmoty Mickiewicza (1099 m). Parking nie strzeżony. Opis wodospadów d. 90b. Szlakiem 90a w lewo 12 min. do schroniska PTTK „Roztoka”. Przy dużych opadach śniegu na most schodzą groźne lawiny. Trasa wiedzie dalej podnóżem Czuby (1428 m), samochodom zastępują niekiedy drogę jelenie, w lasach bytują też niedźwiedzie. 30 km gajówka TPN Wanta (ok. 1160 m), zbudowana w 1. 1951-52, stojąca powyżej spływu Rybiego Potoku i Białej Wody, razem tworzących rzeczkę Bialkę. Wspaniały *widok na Doi. Białej Wody zamkniętą piramidą Gierlachu (2655 m), a od prawej urwiskami Młynarza (2170 m). Przed gajówką odchodzi w prawo kamienisty skrót pieszy (zn. czerwone), stanowiący pozostałość starej drogi do Morskiego Oka, ścinający serpentyny. Po lewej leży przy nim głaz zw. Wantą, od którego poszła nazwa okolicy. Szosa zatacza teraz kilka serpentyn, którymi pokonuje próg Doi. Rybiego Potoku. Nad lasem pojawiają się czuby Mięguszowieckich Szczytów i ostry grot Zadniego Mnicha (2172 m), pod którym zaznacza się o 104 m niższy Mnich właściwy (2068 m). 32 km Włosienica (ok. 1310 m). Parking. Pawilon gastronomiczny (180 miejsc, punkt ,,it“). Koniec trasy samochodowej i autobusowej. Dalej pieszo 1,6 km. Wzdłuż drogi — altany na wypadek deszczu. Możliwość przejazdu zaprzęgiem konnym. (Uwaga: parking na Włosienicy jest w r. 1972 w budowie) Droga prowadzi lasem poniżej polany Szałasiska. Niebawem wy- 6Sg chodzi na przestrzeń bezdrzewną u wylotu lawinowego żlebu spadającego z ramienia Opalonego Wierchu (2124 m). Jest to — jak stwierdza S. Myczkowski (1962) — „największe lawinisko polskiej części Tatr“, a w las wdziera się aż po potok kosodrzewina. Również w dalszej części doliny płaszcz leśny podarty jest lawinami na pasy i strzępy. Przy opadach śniegu rejon ten jest bardzo niebezpieczny. Przeciwległy bok doliny tworzy grań Żabiego i Siedmiu Granatów słynąca z pierwotnych drzewostanów świerkowo-limbowych i najwyższego w skali całych Tatr zasięgu lasu (po 1650 m — od 1954 r. rezerwat). 32,5 km ścięty przy przebudowie szosy „Zakręt Ejsmonda”, gdzie w wypadku samochodowym odniósł śmiertelne obrażenia poeta J. Ejsmond (1892-1930). Droga wcina się znów w zwały morenowe i przechodzi przez polać górnoreglowej świerczyny. Mijając z lewej małe stawki (z b. ciekawą florą) osiąga placyk przed tzw. starym schroniskiem (1399 m). W prawo odchodzą d. 95b i 97. 33,5 km Morskie Oko (1393 m). Przez Zazadnią 31 km. Pieszo z Włosienicy 30 min. (20 min.). Na wale morenowym stoi na wysokości 1404 m tzw. nowe schronisko.