Doliny Staroleśna i Zimnej Wody

Efektowne krajobrazowo i powszechnie znane doliny Staroleśna i Zimnej Wody tworzą rozwidlenie w kształcie litery „Y“ i stanowią największy system dolinny po pd. stronie Tatr Wysokich. Rozdzielone wspaniałą Pośrednią Granią (2440 m), sięgają one pod grzbiet główny na 6-kilometrowym odcinku między Małą Wysoką (2428 m) a Baranimi Rogami (2526 m). Pomiędzy Łomnicką Granią a Sławkowskim Grzebieniem zwierają się we wspólne koryto długości 3,5 km, uchodzące w kierunku spiskiej wsi Stara Leśna. Cały system zajmuje powierzchnię 17,5 kma, z czego na Doi. Staroleśną (Vel’ka Studena dolina) przypada 9,8 km2, zaś na wydatnie mniejszą Doi. Zimnej Wody (Mała Studenś dolina) — 5,4 km2. W nazewnictwie słowackim (a uprzednio także węgierskim i niemieckim) obie noszą wspólne miano Doi. Zimnej Wody, dzielonej na Wielką (Staroleśna) i Małą (Doi. Zimnej Wody wraz z piętrem Pięciu Stawów Spiskich). Na przełomie XIX i XX w. podział ten był przenoszony również do publikacji polskich. Nazwę „Doi. Staroleskiej” zanotował od polskich górali K. Łapczyński w r. 1861. Cały system wyrzeźbiony został w granitach i stanowi nieporównanej piękności przykład krajobrazu polodowcowego, z wyraziście rozwiniętymi formami erozyjnymi i akumulacyjnymi. Obie gałęzie mają typowe żłoby glacjalne z klasycznymi zamknięciami w postaci poprzecznych progów (ścian stawiarskich), nad którymi rozpłaszczają się w rozległe tarasowate niecki, okolone kotłami polodowcowymi i stożkami piargów. Na tarasach tych leży ok. 25 stawów i stawków, z których największy jest Wielki Staw Spiski (3,48 ha), a najgłębszy — Zmarzły Staw pod Graniastą Turnią (17,8 m). W rejonie Schroniska Teryego znajdują się najpiękniejsze w Tatrach ogładzenia polodowcowe. Główny ciąg układu tworzy Doi. Staroleśna, w stosunku do której Doi. Zimnej Wody jest zawieszona. Na przedpole gór połączone lodowce wyniosły ogromne masy zwietrzeliny rozpostarte dziś na obszarze 11 km2 i szacowane na 1 km3 objętości — z pokazowo uformowanymi wałami moren bocznych i czołowych. Obie doliny były penetrowane przez ludzi od niepamiętnych czasów. Na temat pasterstwa nie przechowało się zbyt wiele szczegółów, wiadomo natomiast, że kwitło tu z szczególnym nasileniem „korzeniarstwo“ czyli zbieranie ziół górskich dla znachorów i aptek. Jako pierwszy znany z nazwiska turysta z Polski zawitał w te okolice w r. 1805 S. Staszic: „…nocowałem w hali Kolbackiej na hotarze Stary Leśnym, w kolibie u koszarów…“ — notuje w dzienniczku. W w. XIX przez Doi. Zimnej Wody wiódł popularny szlak na Łonmicę, od ok. 1840 r. gwarno było w rejonie wodospadów „Kolbachu”, stanowiących słynną osobliwość turystyczną, a udostępnionych ze Smokowca siecią dróżek spacerowych, pobudowanych przez J. G. Rainera z myślą o terapii ruchowej kuracjuszy. Wybitną rolę odegrały obie doliny w historii taternictwa: zdobycie Ostrego Szczytu (1902), przejście jego pd. ściany (1905), pokonanie zach. ściany Łomnicy (1929, 1930) — wszystko to były kamienie milowe na drodze rozwoju sportu wspinaczkowego w Tatrach. Zainteresowanie obiema dolinami nie osłabło i dziś należą one do najliczniej odwiedzanych zakątków Tatr. W ich wylocie zbiega się 7 szlaków, tu też notowane jest w ostatnich latach największe w Tatrach Słowackich nasilenie ruchu, co wiąże się m. in. z faktem, że jest to naturalne górskie zaplecze wielkich wczasowisk Smokowca i Łomnicy Tatrzańskiej. Doliny są dobrze i od dawna zagospodarowane. Na ich górnych piętrach stoją schroniska Teryego i Zbójnicka Chata, w partiach wylotowych zaś — schroniska im. P. Bilika, kpt. Nalepkii Pod Kozicą. Duży odsetek turystów przybywa ścieżkami lub kolejką wprost z miejscowości podtatrzańskich. Wysoko sobie cenią obie doliny narciarze, znajdując tu świetne warunki terenowe, umożliwiające zjazdy dosłownie we wszystkich kategoriach trudności. Doi. Staroleśna jest, jak się wydaje, głównym w Tatrach Słowackich centrum narciarstwa turystycznego.