Dolina Jaworowa

Bogato rozczłonkowana Doi. Jaworowa (Javorova dolina) należy niewątpliwie do kilku najwspanialszych w Tatrach. Ma urozmaiconą rzeźbę skalną, głuche lasy, pełne powabu polany, a od pd. i wsch. mur granitowych szczytów i turni, imponujących ogromem i pięknością sylwetek. O grzbiet główny Tatr opiera się ona na 8-kilometrowym odcinku między Małym Jaworowym Szczytem a Szalonym Wierchem. Jej długość w osi głównej wynosi 10 km, powierzchnia — 27,8 km2. Najniższym punktem jest łożysko Potoku Jaworowego w Jaworzynie Spiskiej (1000 m), najwyższym — skalny czub Lodowego (2628 m), którego potężna piramida panuje nad całą okolicą. Ukształtowanie doliny jest dość osobliwe: ku zach. —jeśli nie liczyć Doi. Szerokiej — ma ona niewielkie tylko odgałęzienia — w postaci wiszących nisz polodowcowych. Silnie natomiast rozgałęzia się ku wsch., wysuwając pod grań główną doliny Suchą, Czarną Jaworową, Kołową i Koperszadów Zadnich czyli Polskich. Pd. połać Doi. Jaworowej zbudowana jest z granitów, pn. — z różnych serii skał osadowych, które w wierchowym masywie Szerokiej Jaworzyńskiej (2210 m) sięgają aż poza Szeroką Przełęcz (2040 m). Krajobraz części granitowej nosi typowe piętno wysokogórskiej rzeźby glacjalnej, natomiast w partiach wapiennych rozwinęły się zjawiska krasowe —- m. in. w postaci jaskiń. Z 5 stawów rozrzuconych po bocznych kotłach największy jest Staw Kołowy (1,67 ha), najgłębszy — Żabi Staw Jaworowy (16 m), zarazem najwyżej z wszystkich położony (1886 m). Nazwa doliny pochodzi zapewne od drzewostanów jaworowych — z połowy XVIII w. zachowała się wzmianka o olbrzymich jaworach na stokach. Do rozbiorów rejon znajdował się przypuszczalnie w granicach Polski. Na halach pasali górale ze Spiszą Zamagurskiego, głównie z Jurgowa, do którego aż do r. 1894 cały obszar Doi. Jaworowej należał administracyjnie. Górna część Zadnich Koperszadów stanowiła własność Białej Spiskiej. W skałach występowały żyły metali, które były w różnych miejscach eksploatowane górniczo. S. Staszic oglądał w masywie Kołowego żyłę „srebra i złota“. „W roku 1804 w lipcu zastałem robiących w niej górników. Otwór okna na około oblegały jeszcze lody i śniegi“. Duża kopalnia rudy żelaza czynna była w 1 poi. w. XIX w wapieniach Świstowej w grupie Szerokiej Jaworzyńskiej. Bardziej jeszcze od górników „Jaworowymi Sadami” interesowali się poszukiwacze skarbów. To tu gdzieś, u „Siedmiu Rygli”, leżeć miało zagadkowe Żabie Jeziorko, podobne „siennemu wozowi, mało co większe”—znane w Tatrach z zaklętych skarbów i jako siedlisko tajemnych mocy. Skalne zakamarki doliny obfitowały w zwierzynę górską. Polował na nią król strzelców spiskich, Kasin Janek z Jurgowa, który — jak opowiadał w r. 1851 — w samych tylko Turniach Jaworowych „około stu kozłów położył”. Turyści zjawiali się tu już w XVIII w., w początku w. XIX byli wśród nich Ch. Genersich, S. Staszic, G. Wahlenberg. W r. 1879 większość obszaru doliny nabył Ch. Hohenlohe, tworząc z niej trzon swego wspaniałego zwierzyńca myśliwskiego. Odkupiło ją od jego spadkobierców państwo czechosłowackie (1935), zachowując ograniczenia rezerwatowe. W historii taternictwa najpoważniejszą rolę odegrały Jaworowe Szczyty oraz masyw Lodowego, ze swymi prawdziwie alpejskimi rozmiarami i drogami. W 1. 1918-24 Doi. Jaworowa należała do terytoriów, o które toczył się spór graniczny między Polską a Czechosłowacją — projekty z r. 1922 przewidywały jej podzielenie między oba kraje. Punkt wypadowy w rejon Doi. Jaworowej stanowi Jaworzyna Spiska (camping). Najczęściej odwiedzany jest wylot doliny (w sezonie ok. 450 osób dziennie) oraz szlak na Przełęcz pod Kopą. Dużą część obszaru wzięto w ochronę ścisłą — granica rezerwatu schodzi z Żabiego Wierchu i skośną linią, obejmującą stawy Czarny i Kołowy, biegnie na Przełęcz pod Kopą. Otoczenie doliny jest wykorzystywane przez taterników, znaczne możliwości odkrywcze stoją tu jeszcze otworem przed speleologią. Górne piętra stanowią atrakcyjne tereny narciarskie.

Author: slonecznygrodek72.pl